Доктор Ранко Рајковиќ, невроендокринолог и професор на Факултетот за образование во Љубљана, ги урива сите предрасуди за воспитувањето на децата и не се согласува со многу современи начини на водење на децата.
– Првото вистинско движење се случува кога детето лази. Одеднаш ги притиска тупаниците на подот и првпат се случува тоа, го притиска подот со целата тупаница. А кој не дозволува дете да лази? Мама и тато. Кога ќе прашам зошто, или ми велат да не земам нешто од подот и да му го ставам во уста, или затоа што може да има вирус или бактерија таму или нешто друго. Но, таа положба кога лазат е многу важна, бидејќи мозокот има свои прецизно дефинирани фази на развој и ако нешто прескокнеме, не можеме да го вратиме – рече доктор Ранко Рајовиќ, гостин во деко подкастот на Rastući .
Тој, меѓу другото, зборуваше за важноста на движењето и за тоа кои видови на движење се клучни за развојот на децата. Како што објасни, истражувањата покажале дека доколку нема доволно движење, базалните ганглии се намалуваат.
– Кога зборувам за движење, не мислам само на одење. Движење на главата лево и десно, скокање, трчање, работа со раце, па дури и џвакање храна, ова се сите видови на движење. И ако детето не го направи сето тоа кога требаше, нема да има милијарди импулси – рече Рајовиќ.
Тој се присети и на периодот кога неговите деца биле мали, и кога морал да ги балансира студентските обврски и грижата за нив.
– Се сеќавам, Ива беше мала, лази по целиот стан, а јас треба да учам, кој ќе ја следи цело време? Потоа и создадов простор за движење, територија, со помош на тросед, двосед и фотелја. Ја ставив внатре, за да ме пази и да и даде две-три работи за да не и здосади. И таа ползи таму. Меѓу другото, уфрлив топка и пречки на таа топка. Таму беше и мајка ми и кога виде дека Ива се обидува да ја дофати топката, што побрзо и ја додаде. Пишува „да не страда детето“. Јас тогаш го направив спротивното, врзав конец за топката и, како што Ива стигна до неа, ја повлеков, таа повторно како што стигна, јас пак малку повлеков – се присетува Ранко Рајовиќ и додава дека не знаел се што знае денес но дека инстинктивно го направил тоа што му било логично.
Како што вели, разбрал дека е подобро да се вложи малку труд отколку да се добие се веднаш и сега.
– Истото важи и за се во животот. Затоа, не му помагајте на детето во сè. Покажи му малку и пушти го. Воопшто не е тортура – истакнува Рајовиќ, основачот на Менса во Србија.
А кога ќе заврши таа фаза и кога ќе му стане лесно лазењето на детето, на ред е одење, а потоа скокање. Тоа скокање е особено интересно за децата, вели д-р Ранко Рајовиќ.
– И денес ги имате оние „експерти“ кои тврдат дека мозокот не се развива преку движење, туку преку размислување и истражување. Но, и размислувањето и истражувањето треба да се потпрат на некои базални ганглии во мозокот. И до кој, ако нема движење? Дали се намалени базалните ганглии? Па каде да одиме за поголем доказ? А кога зборуваме за скокањето и зошто е тоа важно, кога детето скока, сите мускули работат и мозокот го контролира сето тоа. Таквото движење е многу важно. А кој не дозволува децата да скокаат? Па родители – рече д-р Рајовиќ.
Секој родител знае дека скокањето е една од омилените активности на децата, а баричките на децата им се особено привлечни.
– Можете точно да видите кога родител го држи детето за рака, а тие се приближуваат до локва, како детето го влече кон водата, а родителот го трга детето, за случајно да не скокне во локва. Па кој ни забрани да скокаме во бари? Па нека скокаат! Пушти ги. Сакаат да скокаат на слама, на песок, нека им е. Не треба да скокаат од петтото скалило, ќе се скршат, но можете да ги пуштите и на креветот. А најмногу треба да скокаат во ПРИРОДАТА. Во плитко, на слама, во песок, на сено“ – објасни овој експерт за детски развој.
Тој се осврна и на неодамнешниот тренд, а тоа се трамбулините, за кои вели дека може да бидат опасни.
– Имаме се повеќе скршеници од трамболина, и тоа не од деца кои испаѓаат, туку од скокање, скокање и се јавува скршеница на бутната коска. Имаше дури и скршеница на тибија, коска на долниот дел на ногата, што е најболна скршеница. Исто така, колеги од Германија забележале случаи на скршеници на хумерус поради паѓање на рацете. Сега, замислете ги коските што пукаат од скокање на трамболина и фрлање на рацете?
Зборувајќи, понатаму, за важноста на движењето, Ранко Рајовиќ повторно ги спомнува приказните од камповите, каде децата со песочен часовник кој ги брои километрите, комплетирани без форсирање и притисок, поминувале по 20 или повеќе километри дневно. И деца на возраст од шест години. Тоа, вели тој, е движењето што им е потребно.
– Се сеќавам една година, последната смена, имаше 8-годишно девојче. Имавме работилница во природа, децата седеа и пишуваа. Таа најпрво би ја завршила задачата, станувала, ги гледала и за тоа време правела два круга околу групата пред следната задача. После тоа, таа повторно ќе го направи првото, повторно ќе застане и ќе направи уште два круга. По третата задача и здосадило одењето, па почнала да трча. Син ми Вук, кој беше таму, ѝ предложи утре да и ставиме часовник за да видиме колку километри ќе помине. Таа наполни 35 години. А како би изгледало тоа на училиште? ‘Седи таму, не мрдај, имаш пауза, истрчи, како изгледа ова, нека дојде мама…’ Ама потребата на детето за движење е. И тоа мораме да им го обезбедиме – објаснува овој експерт и додава:
– Најголемата животна енергија ни ја даваа од 7 до 12 години, токму за да го придвижиме и развиеме мозокот. А ако детето пешачи 3 километри дневно, што мислите, каде е сета таа енергија што природно ја има? Па, во него. А дали може да заспие во 9 навечер? Секако дека не може. И тогаш родителите го заспивале детето. Ова е првиот знак дека детето нема доволно движење. Нека се сетат родителите – кој не заспива? Никој. Цртани, вечера, легнете, заспијте за 5 минути. Затоа што трошевме енергија. Никој не мораше да нè заспива час или два, како што родителите денеска ги заспиваат децата – објаснил доктор Ранко Рајовиќ, а пренесува Зелена учиница.
Како резултат на тоа, вели тој, мозокот не се развива, не се троши енергија, децата на училиште не можат да следат на часови, а когнитивните способности опаѓаат.
– И она што е важно да се има предвид е дека ова е нов проблем. Недостигот на движење и се послабите моторни и когнитивни способности на децата се проблем во последните десет години. А може ли да бараме решение во начинот на работа и книгите од пред 20-30 години? Јасно е дека не можеме. Затоа мора многу побрзо да го анализираме новото знаење, да го вклучиме во работата и да им помогнеме на децата што е можно поскоро.
